АБУ ҲАНИФАНИНГ ЭНГ МАШҲУР ШОГИРДЛАРИ

У киши машҳур саҳобий Саъд ибн Ҳабтанинг авлодларидан бўлиб, исмлари Яқуб ибн Ибраҳим ибн Хунайс ибн Саъд ал–Ансорийдир. 112-ҳижрийда туғилдилар. Ўспиринлик вақтларидан ҳадис ривоят қилиш билан шуғулландилар ва ҳадисларни Ҳишом ибн Урва, Абу Исҳоқ аш-Шайбоний, Ато ибн Соиб ва уларнинг табақасидан бўлган кишилардан ривоят қилдилар. Фиқҳни аввал Ибн Абу Лайлодан, сўнгра Абу Ҳанифадан олдилар. У киши Абу Ҳанифанинг энг катта шогирди ва энг яхши ёрдамчилари эдилар. Абу Ҳанифа ҳам Абу Юсуфга таълим бераётган вақтларида ота-оналарининг фақирликлари учун у кишининг кўнгилларини кўтариб турар эдилар. Агар Абу Ханифа бўлмаганларида у киши таълим ололмаган бўлар эдилар. Абу Юсуф ҳам фақиҳ, ҳам олим, ҳам ҳофиз эдилар. Талҳа ибн Муҳаммад "Тарихул қузот" номли китобларида шундай дейдилар: "Абу Юсуф ўз асрининг энг кучли фақиҳи эдилар. Бирорта ҳам киши у зотни олдиларига тушган эмас. У киши илмда, ҳукмда, раёсатда ва қадрда энг юқори ўринда эдилар. Ишлари машҳур, фазилатлари зоҳир эди".
Ибн Абдулбар айтадилар: "Абу Юсуф бир эшитишда элликта ҳадисни ёдлаб олар эдилар, сўнгра ўринларидан туриб, уни одамларга ёздирар эдилар. У киши жуда кўп ҳадис ёд олган эдилар, лекин у кишига Абу Ҳанифанинг раъйлари жуда ҳам сингиб кетган эди”.
У киши биринчи бўлиб ўз мазҳабларида китоб ёздилар ва илмларини ер юзининг барча жойида тарқатдилар. Абу Ҳанифанинг мазҳабларини қўллаб-қувватлашда ва уни абадийлаштиришда у киши катта рол ўйнадилар. Дарҳақиқат, у киши Аббосийлар давлатининг қозиларининг қозиси мансабига тайинланганларидан ва давлатнинг барча вилоятларига қози тайинлашлик ҳуқуқи у кишининг қўлларига берилганидан у киши фақат ҳанафий мазҳабига мансуб кишиларнигина қозилик лавозимига тайинлар эдилар. Бу эса мазҳабнинг тарқалиши ва қўллаб-қувватланиши демакдир. У киши биринчи бўлиб ушбу юқори даражадаги мансабга эга бўлган кишидирлар. Абу Юсуф учта халифанинг даврида қозилик қилганлар ва қозиларни тайинлаганлар, улар: Маҳдий, Ҳодий ва у кишини жуда ҳам ҳурмат қиладиган Ҳорун ар-Рашиддир. Айтишларича Абу Юсуф биринчи бўлиб олимлар учун хос либос тайин қилганлар, ундан олдин олимларнинг барчалари ҳар хил кийимда юришар эди.

Абу Юсуф ижтиҳодда ва фиқҳда катта кучга ва нуфузга эга эдилар. Бир куни у кишидан устозлари Аъмаш бир масала ҳақида сўраган эдилар, у киши жавоб бердилар. Шунда у кишидан: "Сен бунга жавобни қаердан олдинг? - деб сўрадилар. Ўзингиз менга айтиб берган ҳадисингиздан, дедилар Абу Юсуф ва ҳадисни ёзиб бердилар. Шунда устозлари: "Мен бу ҳадисни ота-онанг бир-бирлари билан топишишларидан олдин ёдлаган эдим, лекин бунинг маъносини мана энди тушуңдим”, дедилар. У кишини билган илмлари орасида энг улуғи фиқҳ эди. У киши тафсирни, Расулуллоҳнинг ғазотларини, арабларнинг кундалик ҳаётларини ва бошқа илмларни ҳам билар эдилар. Абу Ҳанифанинг шогирдларининг ичида у кишига ўхшагани бўлган эмас.

Абу Юсуф Имом Моликнинг олдиларига борганлар. У киши билан кўпгина масалалар устида мунозара қилганларидан кейин, у кишидан илм ола бошлаганлар. Сўнгра Ироққа қайтиб келганлар. У киши Ҳижозликларни илмидан кўпгина фойда олганлар. Абу Юсуф биринчи бўлиб, икки мазҳабни бир-бирига яқинлаштирганлар ва ироқликлар билан ҳижозликлар ўрталаридаги келишмовчиликка чек қўйганлар. Аҳли ҳадислар у кишини муҳаддислар қаторига қўшганлар ва у кишига тасаннолар айтганлар. Ибн Маъин айтадилар: “Раъй эгалари (яъни, ўша вақтда Ироқ, Кўфа ва шу каби шаҳарларда яшаган, хусусан Ҳанафий мазҳаб олимларига “раъй эгалари” дейилар эди) орасида Абу Юсуфдан кўра кўпроқ ҳадис ёдлаган ва айтган ҳадисига ишонса бўладиган киши йўқ”. Яна шундай деганлар: “Абу Юсуф ҳадис эгаси ва суннат эгасидир”. Ибн Маъин, Аҳмад ибн Ҳанбал ва Алий ибн Мадиний Абу Юсуфни ҳадис борасида “сиқа” (ишончли киши) эканликларига иттифоқ қилишган. Ибн Жарир Табарий айтадилар “Абу Юсуф раъйга берилганликлари билан бир қаторда қозилик мансабида ўтирганликлари учун бир тоифа кишилар у кишининг ҳадисларини олишмас эди”